شوراى «احرار الشام» یکی از بزرگترین گروهای اسلامگرای معارض سوری، سرانجام نامزد طیف میانه رو جنبش یعنی «علی العمر» معروف به «أبوعمار التفتنازی» را به عنوان فرمانده این جنبش و جانشین ابو یحیی الحموی معرفی کرد.
با این حال، این انتخاب مسائل پشت پرده مهمی دارد که برای پی بردن به آن لازم است نگاهی به نامزدهای این پست داشته باشیم.
گزارش ها از سه نفر به عنوان نامزد فرماندهی احرار نام می بردند که دو نفر اول به عنوان شخصیت های بارز طیف «سلفی جهادی» شناخته می شوند.
1- أبو صالح الطحان 2- علی التوالی: فرمانده سابق گروه أبوجابر الشیخ 3- علی العمر (التفتنازی) : نماینده طیف اصلاح طلب و اخوانی که همواره به طیف «جوانان» و جریان انقلاب مردمی از آن یاد می شده است.
این طیف از سوی جریان محافظه کار و جهادی متهم بوده است که به دنبال تغییر ایدئولوژی جهادی و مخالفت با رهبران سنتی گروه است.تفتنازی گرایشات اخوانی نزدیک به حزب عدالت و توسعه ترکیه دارد و بسیاری معتقدند که فشارهای ترکیه و قطر بوده است که سبب روی کار آمدن وی و شکاف در مجلش شورای احرار شده است.
احرار الشام یکی از بزرگترین گروه های معارض سوری است که در نوامبر 2011 اعلان موجودیت کرد و در 2014 با دیگر گروه های اسلامگرای سوری همانند لواء التوحید و جیش الاسلام و همچنین صقورالشام همپیان شد.
احرار الشام گروهی با رویکردهای اخوانی اما با گرایشات سلفی جهادی بوده است و بسیاری از فرماندهانش سابقه مشارکت در درگیری های جهادی عراق بعد از حمله آمریکا را در کارنامه خود داشته اند بسیاری از همین افراد البته پس از دستگیری به زندان صیدنایا دمشق رفته و در اثنای ناآرامی های سوریه در 2011 آزاد شدند.
با اوجگیری درگیری ها و جنگ فراگیر سوریه بسیاری از رهبران نسل اول احرار الشام که به نزدیکی فکری و سازمانی به جبهه النصرة (فتح الشام فعلی) و خصومت با داعش معروف بودند یا کشته و یا از این گروه جدا شدند.این مسئله به جایگزینی خیلی سریع کادر رهبری احرار منجر شد.
نسل جدید رهبران احرار الشام با میراث فقدان شدن بیش از 50 نفر از رهبران رده اول و موثر گروه مواجه شدند که این ضعف آنها را بیش از پیش به وابستگی به جریان ها و کمک های خارجی سوق داد. این مسئله سبب دودستگی در جنبش شد و بخش گسترده ای از رهبران این گروه بخصوص رهبران القاعده ای احرار به شدت با این رویه مخالف کردند. همانند ابو جابر الشیخ فرمانده کل سابق احرار و همچنین ابومحمد الصادق رهبر شرعی احرار و ابوصالح طحان جانشین فرماندهی نظامی احرار و دیگر اعضای مجلس شورای احرار الشام که در محافل سلفی به حامیان «نظریه جهاد برای امت» در مقابل نظریه «انقلاب مردمی سوریه» معروف بودند.
بر این اساس احرار الشام را می توان به دو طیف تقسیم کرد:
- طیف اخوانی که به عملگرایی و روابط خارجی متهم است
- طیف جهادی و نزدیک به جریان سلفیه جهادی القاعده که به تندروی و افراط مشهورند و رویکردهای عملگرایانه را قبول ندارند.
با این حال، دو حادثه دیگر هم در شکاف و دودستگی احرار الشام موثر بوده است. یکی عملیات «سپر فرات» با حمایت نظامی ترکیه که جدایی برخی رهبران شرعی احرار را در پی داشت و دیگری پرونده آتش بس ها خصوصا ماجرای شهرک های فوعه و کفریا که موجب شد رهبران احرار به دو بخش موافقان آتش بس با نظام سوریه و حامیان حمله به شهرک ها تقسیم شوند.
واضح آن است که انتخاب «علی العمر» به رهبری احرار الشام حاکی از تحول و درپیش گیری رویکرد اخوانی و کناره گیری از ائتلاف با فتح الشام (القاعده) خواهد بود.
تنها دلیل این مسئله می تواند این باشد که احرار نمی خواهد به دلیل فشارهای بین المللی تصویر نامطلوبی از خود به عنوان متحد فتح الشام ارائه دهد و همچنین از ورود به لیست گروههای تروریستی جامعه جهانی در امان بماند و به عنوان یک گروه مشروع سوری در آینده ایفای نقش نماید.
با این حال این مسئله (عدم همپیمانی احرار و فتح الشام) به ادامه مسیر پیشروی های ارتش سوریه و متحدانش به ویژه در حلب کمک شایانی خواهد کرد.به نظر نمی رسد حتی با این انتخاب آینده روشنی در انتظار احرار الشام باشد. احرار الشام از مشکلات داخلی پیچیده ای رنج می برد همین رویکرد عملگرایانه و روابط مستقیم خارجی اش احتمالا به جدایی بیشتر رهبران طیف جهادی خواهد انجامید و احتمالا به تشکیل جریان مسلح جدید یا پیوستن رهبران این طیف به صفوف فتح الشام منجر خواهد شد.
محمدرضا عشوری
