با بررسی تحولات سوریه و نگاه اجمالی به روند آن ، نقش کلیدی و مهم القاعده در سوریه غیر قابل انکار است و اگر این گروه را موثر و جریان ساز اصلی در مسائل سوریه بنامیم ؛ سخن به گزاف نگفته ایم .

سازمان تروریستی القاعده در گستره ی وسیعی از خاورمیانه در مناطقی همچون افغانستان ، پاکستان ، شمال آفریقا ، یمن ، سوریه و ... حضوری فعال و موثر دارد و ضمن برخوداری از استقلال در فرماندهی و ابتکار عمل ،سالهاست به اصل فرمانبرداری عقیدتی از رهبری واحد یعنی ایمن الظواهری پایبند است و کارشناسان این امر را کلید اصلی پایداری القاعده در منطقه معرفی میکنند . به بیان دیگر هر یک از شاخه های این گروه تروریستی ضمن حفظ استقلال عمل سعی میکنند خود را با شرایط منطقه تطبیق دهند و با همراه کردن مردم تبدیل به جزء جدایی ناپذیر آن منطقه شوند .

بصورت  کلی راهبرد القاعده در منطقه راهبردی گام به گام است و این راهبرد در سوریه با گروه جبهه النصره به بهترین شکل خود نمایان شد .

جبهه النصره شاخه رسمی سازمان تروریستی القاعده در کشور سوریه فعالیت خود را بر مبنای تفکری جهادی سلفی از ابتدای سال 2012 با رهبری ابومحمد الجولانی آغاز کرد.

ابومحمد الجولانی روابط نزدیکی با ابومصعب الزرقاوی رهبر القاعده در عراق و ابوبکر البغدادی رهبر داعش داشت ، وی در سالهای اشغال عراق توسط نظامیان آمریکایی در کنار دیگر افراد سلفی جهادی به مبارزه پرداخت و مراحل پیشرفت در رتبه فرماندهی را بسرعت پشت سر گذاشت .

نشنال در این مورد مینویسد:

او طی سالها به طور متناوب توسط دستگاه های امنیتی دستگیر و در آخرین دستگیری در عراق تحویل مقامات امنیتی سوریه شد . وی در زندان صیدنایا دوران محکومیت خود را سپری میکرد و در سال 2011 با دستور عفو جمعی بشار اسد در راستای طرح آشتی ملی از زندان آزاد شد .وی پس از آزادی خود را به رهبر داعش یعنی ابوبکر البغدادی که از دوستان قدیمی او بود رساند و با حمایت رهبر داعش گروه جبهه النصره را تاسیس کرد .

لازم به ذکر است در ماه های ابتدایی سال 2013 و پس از اختلافات بوجود آمده با رهبر داعش مبنی بر ورود داعش به سوریه ، جولانی با ایمن الظواهری رهبر القاعده بیعت کرد و به این ترتیب جبهه النصره بعنوان شاخه رسمی القاعده در کشور سوریه برگزیده شد . این ماجرا باعث جدایی داعش و جبهه النصره از یکدیگر و آغاز درگیریها و نزاع خونین بین طرفداران دو گروه شد .

جبهه النصره از تروریستهای خارجی فراوانی در بدنه ی مدیریتی و فرماندهی خود استفاده میکند و رابطه بسیار نزدیک و تنگاتنگ با دیگر تروریستهای خارجی که تحت عنوان جهاد وارد سوریه شده اند دارد . در واقع جبهه النصره هماهنگ کننده گروه های تروریستی خارجی در کشور سوریه است .

در جولای سال 2016 (مرداد 95) ابو محمد الجولانی طی بیانیه ای تصویری برای اولین بار در برابر دوربین ها ظاهر شد و جدایی جبهه النصره از سازمان القاعده و تاسیس گروهی جدید با نام " جبهه فتح الشام " را اعلام کرد .

تلگراف در سایت خود نوشت :

تصاویر پخش شده از شبکه خبری الجزیره درحالی صورت گرفت که در روزهای گذشته زمزمه جدایی جبهه النصره در شبکه های مجازی شدت فراوانی گرفته بود . ابومحمد الجولانی با قرار گرفتن در جلوی دوربین از تغییر نام جبهه النصره به جبهه فتح الشام سخن گفت و اعلام کرد دیگر زیر پرچم النصره مبارزه نمیکند و از فرماندهان القاعده در ارتباط با همکاری و درک متقابل تشکر کرد .وی اطمینان داد گروه جدید تمام ارتباطات خود با افراد خارجی را قطع کرده است .

هرچند که اعلام رسمی جدایی از القاعده با تایید ایمن الظواهری رهبر این سازمان صورت گرفت و طبق ادعای جولانی تمامی راوبط این سازمان با القاعده قطع شده است اما بر کسی پوشیده نیست که این تغییر نام و قطع رابطه حرکتی رو به جلو در جهت مشروعیت بخشی به این گروه تروریستی و خارج شدن آن از زیر فشارهای بین المللی صورت گرفته است؛ به امید آنکه شاید در مذاکرات صلح سوریه جایگاهی برای این گروه جهادی سلفی در نظر گرفته شود .

از سال 2015 و پس از ورود نیروی هوایی روسیه به آسمان سوریه ، فشارهای زیادی بروی جبهه النصره قرار گرفت .نیروهای جبهه النصره در عملیات های گروههای تحت حمایت غرب مانند ارتش آزاد ، سهم اصلی حملات به مواضع ارتش سوریه را بردوش میکشند و هدف قرار دادن آنها خسارات زیادی به دیگر گروه ها وارد آورد ؛ از این رو یکی دیگر از علل تغییر نام همین مورد است.

گاردین در این مورد مینویسد :

احمد حسن ابوالخیر معاون ایمن الظواهری رهبر القاعده با انتشار پیامی صوتی گفت "ما این اجازه را به جبهه النصره میدهیم تا تصمیم دلخواه خود را اتخاذ کنند و هر آنچه که به صلاح اسلام و مسلمین است انجام دهند و از جهاد مردم سوریه دفاع کنند ."

آمریکا و روسیه نیز اعلام کردند دلیلی برای تغییر سیاست خود در قبال این گروه تروریستی نداریم و تغییر نام این گروه تغییری در نگاه ما به آنها ایجاد نکرده است و تصمیمات بر اساس عملکرد ، هدف و ایدئولوژی آنها گرفته خواهد شد. با این حال جبهه فتح الشام هنوز بعنوان یک گروه تروریستی شناخته میشود و تغییر نام آن تغییری در ماهیت این گروه جهادی سلفی ایجاد نکرده است .

ذکر این نکته لازم است که جولانی علیرغم اعلام جدایی از القاعده هنوز بصورت رسمی با الظواهری فک بعیت نکرده و این موضوع در محافل سلفی بعنوان یک اشارت محسوب میشود و نشان از اهداف بلند مدت القاعده دارد . بصورت کلی القاعده به گونه ای سازماندهی شده است که یک تغییر نام و یا تغییر در درجات فرماندهی تاثیری بر آینده آن نخواهد داشت . علت اصلی نگرانی غرب در موضوع القاعده همین مورد است . القاعده به کمک آمریکا جهت مبارزه و جلوگیری از نفوذ شوری سابق در کشور افغانستان راه اندازی شد . هرچند که در کوتاه مدت اهداف تعیین شده ی آمریکا محقق شد اما با گذشت زمان و ریشه دواندن تفکر سلفیت و القاعده گری در بافت ضعیف و رنج کشیده ی منطقه اثرات مخرب آن رفته رفته نمایان شد تا حدی که در سپتامبر 2011 حادثه ی برج های دوقلوی نیویورک را رقم زد .

اما اینبار القاعده در سوریه تولدی دیگر و به اذعان کارشناسان ظهوری قوی تر داشته است و کنترل کردن آن امری دشوار محسوب میشود و هر لحظه امکان دارد اثرات آن نه در آمریکا بلکه در جایی نزدیک تر یعنی اروپا ظاهر شود . القاعده ای که در سوریه با نام هایی همچون جبهه النصره ، جبهه فتح الشام و .... فعالیت میکند ؛ با داشتن تجربیاتی مانند تجربه ی القاعده در افغانستان و عراق ، یمن و چچن و مردانی که در گستره ی وسیعی از منطقه سالها به نبرد پرداخته اند و حالا در سوریه با گردهم آوردن تمام این تجربیات در تعاملی عالی با دیگر گروه ها به سر میبرند ؛ به مراتب خطرناک تر از القاعده سنتی در پاکستان و افغانستان است .

و مطمئنا ایمن الظواهری هنگامی که بر جدایی جبهه النصره از القاعده رای مثبت داد بر این موضوع آگاهی داشته است . جبهه فتح الشام در سوریه تنها گامی جدید از القاعده در راستای مدیریت نوین این سازمان در جهان است .

میرزا