حماه شهری تاریخی است که در ۵۰ کیلومتری شمال حمص واقع است. رودخانه «العاصی» که از میان حماه می‌گذرد، عاملی برای زیبایی این شهر به شمار می‌آید. در طرفین این رودخانه در نقاط مختلف شهر چرخاب‌های چوبی قدیمی و بزرگی وجود دارد که باعث جلب توجه جهانگردان خارجی و علاقه‌مندان به تمدن اسلامی به این شهر شده است.
در یکی از محلات قدیمی شهر حماه، در پایین تپه قلعه این شهر، مسجد و زیارتگاه رأس الحسین (ع) وجود دارد که امروزه به نام «مسجد الحسنین» شناخته می‌شود. بر اساس کتیبه‌ای بر سردر آن، بنای مسجد بر اثر زلزله‌ای ویران شده و در سال ۵۵۲ هجری به دست سلطان نورالدین محمود بن زنگی بازسازی شده است. این موضوع نشان‌دهنده آن است که قدمت بنا، لا اقل به اوایل قرن ششم هجری می‌رسد. بخش‌های اصلی مسجد عبارت‌اند از: شبستان، صحن و رواق شمالی آن.
شبستان مسجد دارای دو گنبد تاریخی است و در غرب آن مناره‌ای مربع وجود دارد. این زیارتگاه را نیز باید یکی از نقاط محل قرار دادن سر امام حسین (ع) به شمار آورد، در حالی‌که امروزه در داخل آن، مکانی به عنوان مقام رأس الحسین (ع) وجود ندارد. اما در ضلع شرقی صحن، مزاری منسوب به حضرت یونس پیامبر (ع) وجود دارد که شاید همان مقام رأس الحسین (ع) بوده است. به هر روی، شاید بتوان این زیارتگاه را از معتبرترین و مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعه در سوریه به شمار آورد.
در حدود ۵ کیلومتری شمال حماه، کوهی به نام «جبل زین‌العابدین» وجود دارد که در بالای آن مزاری به همین نام قرار دارد. این مزار که به امام زین‌العابدین (ع) انتساب یافته است، از مهم‌ترین زیارتگاه‌های فرقه علویان در سوریه به شمار می‌آید. بر اساس کتیبه‌های موجود در زیارتگاه، بنای آن به دستور سلطان قایتبای مملوکی، در سال ۸۸۳ هجری ساخته شده است. ساختمان مزار شامل دو اتاق متصل به یکدیگر است که هر یک گنبدی سفید رنگ دارد.
در میان اتاق شرقی، صورت قبری برجسته از زمین وجود دارد. در شمال بنا صحن قرار دارد و در اطراف آن اتاق‌هایی برای آشپزی و اقامت زائران به چشم می‌خورد. به عقیده نگارنده، شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این مزار، در واقع قبر یکی از سادات منطقه حماه به نام زین‌العابدین است؛ که وجود تشابه اسمی، باعث شده در دوره‌های اخیر به امام زین‌العابدین (ع) انتساب یابد.
همچنین در روستای «طیبة الامام»، در حدود ۱۳ کیلومتری شمال حماه و در فاصله کمی از کوه زین‌العابدین، مزار دیگری به نام «امام علی بن الحسین» وجود دارد که اهالی منطقه آن را شخصیت دیگری غیر از «زین‌العابدین» می‌دانند. این مزار داخل مسجدی قدیمی در میان روستا قرار دارد و قبر یکی از سادات از نسل امام زین‌العابدین (ع) دانسته شده است. اما به نظر می‌رسد در گذشته، به امام علی (ع) منتسب بوده است. به هر روی، نمی‌توان به آسانی درباره این زیارتگاه و هویّت آن، اظهار نظر قطعی نمود. اهمیت این مزار نزد اهالی منطقه تا جایی است که این روستا، از «طیبة العلا» به «طیبة الامام» (= طیبة الامام علی) تغییر نام داده است.
منابع:
شحادة، کامل، «الترب ومقامات الزیارة فی حماة»، ص ۱۷۶٫
عباس
